VVD-leider Dilan Yeşilgöz houdt GroenLinks-PvdA buiten de deur als mogelijke coalitiepartner, ook nu Jesse Klaver het stokje heeft overgenomen van Frans Timmermans. Volgens haar draait het niet om personen, maar om het programma en de keuzes die partijen maken. Ze blijft inzetten op een centrumrechts kabinet. Hoe dat er precies moet komen zonder meerderheid, kan ze nog niet zeggen. Wel hoopt ze dat de verkenning snel duidelijkheid brengt.
Achtergrond bij de keuze van de VVD
Yeşilgöz benadrukt dat haar lijn niet is veranderd door het vertrek van Timmermans bij GroenLinks-PvdA. De VVD baseert de koers op inhoudelijke verschillen. In haar ogen liggen standpunten te ver uit elkaar om samen te regeren. Dat is geen persoonlijke afwijzing, maar een strategische en inhoudelijke. De partij wil sturen op thema’s die voor haar prioriteit hebben, en ziet daarbij weinig ruimte voor het linkse blok. Met die boodschap probeert Yeşilgöz ook intern rust te bewaren: de richting blijft helder, ongeacht wie de leider is aan de overkant.
Centrumrechts zonder duidelijke meerderheid
Het doel is en blijft een centrumrechts kabinet. In de huidige politieke verhoudingen levert dat een puzzel op. Combinaties met D66, VVD, CDA en JA21 komen niet aan een meerderheid. Yeşilgöz gaf niet aan hoe die ontbrekende zetels dan moeten worden ingevuld. Steun van buitenaf, een bredere coalitie of andere constructies zouden opties kunnen zijn, maar daar doet de VVD-leider geen uitspraken over. Eerst moet de verkenning afronden wat wel en niet mogelijk is. Tot die tijd houdt zij de blik gericht op het centrumrechtse pad, ondanks de rekensom die tegenzit.
Jesse Klaver terug op het toneel
Jesse Klaver is opnieuw het gezicht van GroenLinks, dat samenwerkt met de PvdA. Hij was in 2017 al betrokken bij formatiegesprekken, maar stapte destijds uit het proces vanwege asielafspraken met andere landen. Dat verleden kleurt ook nu de verwachtingen. Bekend is dat Klaver en beoogd premier Rob Jetten (D66) goede persoonlijke verhoudingen hebben. Dat kan gesprekken soepeler maken, maar verandert niets aan het principiële standpunt van Yeşilgöz. Voor de VVD gaan inhoudelijke keuzes boven persoonlijke relaties, en die zijn met GroenLinks-PvdA volgens haar simpelweg te verschillend.
Ervaring uit de vorige formatie
De houding van Yeşilgöz is ook te plaatsen tegen de achtergrond van de vorige formatie. Na het vertrek van Mark Rutte en het electorale verlies van de VVD gaf ze in eerste instantie aan niet te willen regeren, maar hooguit te gedogen. Dat standpunt hield ze ruim twee maanden aan. Daarna maakte ze, zoals ze het zelf noemde, een stap naar voren: de VVD was weer bereid verantwoordelijkheid te nemen. Ongeveer vijf maanden later trad het kabinet-Schoof aan, met vier VVD-ministers. Die episode laat zien dat Yeşilgöz bereid is te bewegen als de omstandigheden daarom vragen, maar ook dat ze haar positie pas wijzigt als er een concreet perspectief is op stabiel bestuur.
Waar staat de verkenning nu?
De verkenner onderzoekt welke combinaties politiek en inhoudelijk kansrijk zijn en waar de overlap ligt tussen partijen. Yeşilgöz spreekt de hoop uit dat dit proces snel wordt afgerond, zodat er helderheid komt over de vervolgstappen. In de Nederlandse formatie is de verkenning de opmaat naar onderhandelingen onder leiding van een informateur. Pas dan komt de echte uitruil van plannen op tafel. Tot die tijd zijn contouren belangrijker dan details. Voor de VVD is het cruciaal dat de kern van een centrumrechts programma overeind blijft. Lukt dat niet, dan wordt het zoeken naar alternatieve routes, bijvoorbeeld via een constructie met steun van buiten de coalitie.
Relaties tussen partijleiders helpen, maar zijn niet beslissend
Dat Klaver en Jetten elkaar goed kennen, kan het gesprek tussen partijen vergemakkelijken. Politiek wordt tenslotte ook gemaakt door mensen. Toch hebben persoonlijke verhoudingen grenzen. Als de inhoudelijke kloof te groot is, weegt dat zwaarder dan wederzijds begrip. Yeşilgöz houdt die lijn strak. Zij maakt duidelijk dat vriendelijkheid in de wandelgangen niet automatisch leidt tot een gedeeld regeerakkoord. Voor de formatie betekent dit dat oplossingen waarschijnlijk gezocht moeten worden in combinaties waar de programmatische verschillen kleiner zijn of waar heldere afspraken kunnen worden gemaakt over koers en verantwoordelijkheden.
Derksen biedt excuses aan
Opvallend terzijde: Johan Derksen nam recent in het programma Vandaag Inside een moment om zijn excuses aan te bieden aan Dilan Yeşilgöz. Daarmee corrigeerde hij eerdere uitspraken. De beelden daarvan zijn bovenaan deze pagina te zien. Het voorval staat los van de formatie-inhoud, maar illustreert wel de zichtbare rol die Yeşilgöz in het publieke debat speelt. Als partijleider ligt elk woord onder een vergrootglas, in de politiek én daarbuiten.
Vooruitblik: veel open vragen, duidelijke rode lijn
De komende dagen draait het om snelheid en richting. Snelheid, omdat het land gebaat is bij duidelijkheid. Richting, omdat Yeşilgöz vasthoudt aan een centrumrechts koers en GroenLinks-PvdA uitsluit. Zolang die rode lijn overeind blijft, is een klassieke brede coalitie met links niet aan de orde. De sleutel ligt daarom bij combinaties die dichter bij elkaar staan of bij constructies die buiten de gebaande paden vallen. Of het lukt om daar snel een meerderheid voor te vinden, moet de verkenning uitwijzen. Voor nu is de boodschap van de VVD-leider helder: niet de poppetjes, maar de plannen bepalen met wie zij aan tafel wil zitten.
Samengevat: Yeşilgöz houdt de deur naar GroenLinks-PvdA dicht en zet alles in op een centrumrechts kabinet. De rekensom is lastig en de route nog onduidelijk, maar de richting staat vast. De verkenning moet uitwijzen welke opties overblijven en of die op korte termijn kunnen leiden tot een stabiele meerderheid.
