De kabinetsformatie van 2025 is amper begonnen, maar oogt nu al volledig vastgelopen. In het eerste verkennende overleg werd meteen duidelijk dat D66, VVD, CDA en JA21 ieder een heel andere koers willen varen. Er is geen gezamenlijke richting, weinig vertrouwen en vooral veel partijbelang. Daardoor staat alles aan het begin al op scherp.
Vooral de tegenstelling tussen D66 en VVD springt in het oog. D66 wil bouwen aan een kabinet met VVD, CDA en GroenLinks-PvdA, terwijl de VVD die route afwijst en niet wil samenwerken met GroenLinks-PvdA. Het CDA probeert zo veel mogelijk opties open te houden, ook varianten met een krappe meerderheid. JA21 vindt zo’n smalle basis juist gevaarlijk en wijst op het risico van constante afhankelijkheid van wisselende oppositiesteun. Tussen die standpunten gaapt een brede kloof.
Waar de partijen nu staan
D66, onder leiding van Rob Jetten, ziet een combinatie met VVD, CDA en GroenLinks-PvdA als de meest logische uitkomst. Volgens hem ligt die variant voor de hand, omdat er dan meteen een brede progressief-liberale basis ontstaat. Politiek haalbaar is het alleen als de VVD over die drempel stapt.
De VVD, met Dilan Yeşilgöz als partijleider, houdt dat juist af. Zij wil vasthouden aan eerdere beloften en zegt geen samenwerking te zoeken met GroenLinks-PvdA. Daarmee valt een door D66 gewenste route voorlopig weg, en wordt de puzzel ingewikkelder.
Het CDA, met Henri Bontenbal, positioneert zich tussen de blokken in. De partij sluit weinig uit, wil eerst breed verkennen en noemt zelfs een kabinet met 75 zetels niet onmogelijk. Daarmee wordt ook de optie van een minderheidskabinet in het midden gelaten, al is de vraag hoe stabiel zo’n constructie is.
JA21, geleid door Joost Eerdmans, ziet juist niets in een coalitie die meteen op 75 zetels strandt. Volgens hem maakt zo’n krappe basis de regering kwetsbaar. In de praktijk ben je dan wekelijks afhankelijk van losse steun in de Kamer. Hij wijst erop dat er pas echt rust komt als er een stevige meerderheid is – en dat je dan al snel bij de PVV uitkomt.
De PVV als onvermijdelijk vraagstuk
Wie de electorale optelsom maakt, ziet dat een kabinet met de PVV al snel richting een zekere meerderheid gaat. Toch blijft die mogelijkheid voor veel partijen een taboe. In de wandelgangen wordt erover gesproken, maar aan de tafel ligt het nog niet openlijk op het bord. Dat maakt de formatie meteen stroperig: als je een grote winnaar buiten de deur houdt, blijven maar weinig stabiele combinaties over.
JA21 zegt het hardop: wil je stabiliteit, betrek dan de PVV. Andere partijen willen die stap niet zetten of nog niet uitspreken. Het gevolg is een formatie die zoekende blijft en waar niemand echt de regie pakt.
Een verkenning zonder bruggen
De eerste gesprekken staan onder leiding van Wouter Koolmees, een ervaren D66’er en oud-minister. Dat levert direct discussie op. Voorstanders zien iemand met dossierkennis en bestuurlijke ervaring. Critici vrezen juist dat hij niet “neutraal genoeg” zou zijn in een veld waarin de tegenstellingen scherp zijn. Hoe dan ook, zijn opdracht is loodzwaar: partijen met tegengestelde wensen naar een werkbaar compromis begeleiden.
De uitgangsposities zijn hard. De VVD wil niet de door D66 gekozen linkse richting op. D66 wil juist niet verder zonder GroenLinks-PvdA. JA21 wil een route met de PVV op zijn minst serieus verkennen. Het CDA wil vooral niet op voorhand sluiten. Als niemand beweegt, blijft de deur dicht. En dat weten alle betrokkenen.
Het grotere plaatje in Den Haag
Wat hier zichtbaar wordt, gaat verder dan één formatie. Veel kiezers verlangen duidelijkheid, veiligheid en tempo. In plaats daarvan oogt het proces als een tactisch spel waarin partijen posities innemen, testen en weer terugnemen. Dat hoort deels bij onderhandelen, maar het voedt ook de indruk dat Den Haag vooral met zichzelf bezig is.
Er is nog iets. Een deel van het veld vindt dat een “rechtsere” meerderheid er in theorie eenvoudig ligt, maar in de praktijk wordt tegengehouden door politieke terughoudendheid en angst voor gedoe met Brussel, media of instituten. Anderen noemen dat te simpel en wijzen erop dat samenwerken met grote verschillen in waarden en prioriteiten nu eenmaal moeilijk is. Feit blijft dat een optie met de PVV de rekensom ineens eenvoudiger maakt, maar de drempel hoog ligt.
Stabiliteit versus schijnstabiliteit
Veel partijen zeggen te willen bouwen aan stabiliteit. Maar wat is stabieler: een klein minderheidskabinet dat elk wetsvoorstel moet schrapen, of een brede meerderheid waarin ook lastige keuzes kunnen worden gemaakt? Een coalitie op 75 zetels kan werken, maar elk incident kan dan meteen grote gevolgen hebben. Een stevige meerderheid biedt ruimte, maar vraagt politieke moed om lastige samenwerkingen te accepteren.
De kern van het probleem zit hier: zolang cruciale spelers elkaar principieel uitsluiten, wordt het zoeken naar stabiliteit lastig. De verleiding om een korte-termijnoplossing te kiezen is groot, maar dat levert zelden rust op. Zonder echte bruggen blijft het wankel.
Wie luistert naar de kiezer?
De discussie gaat uiteindelijk ook over representatie. Wie winnen, wie verliezen, en wie mag meepraten? Als winnaars structureel buitenspel blijven, ontstaat bij een deel van de kiezers het gevoel dat hun stem minder telt. Dat vreet aan vertrouwen in de politiek. Een kabinet dat op papier “kan”, maar weinig draagvlak heeft, houdt het vaak niet lang vol.
Een deel van de partijen wijst daarom op een andere route: zet de inhoud centraal, maak een beperkt maar concreet regeringsprogramma en zoek een combinatie die dat pakket kan dragen, ook als die ongemakkelijk is. Dat vraagt wel om duidelijke prioriteiten en bereidheid tot geven en nemen. Zonder die stappen komt er vooral stilstand.
Vooruitblik
De komende weken moeten uitwijzen of er beweging komt. Kiest de VVD voor een eigen centrumrechtse lijn en zoekt zij partners aan die kant? Houdt D66 vast aan een brede progressieve inbedding met GroenLinks-PvdA? Durft het CDA een knoop door te hakken? En wordt de PVV uiteindelijk toch onderdeel van de gesprekken, of blijft dat een no-go?
Eén ding is duidelijk: zonder echte keuzes blijft de verkenning rondjes draaien. De formatie vraagt nu om helderheid, openheid en moed. Pas als de partijen die stappen zetten, is er kans op een kabinet dat niet alleen kan starten, maar ook kan leveren.
