De formatie in Den Haag staat op scherp. CDA-fractievoorzitter Henri Bontenbal ziet een samenwerking met JA21 op dit moment realistischer dan deelname van GroenLinks-PvdA. Die verschuiving in toon en richting kan de onderhandelingen in de komende weken merkbaar sturen.
CDA trekt eerste conclusies uit de gesprekken
Bontenbal laat de kaarten deels zien door hardop te zeggen welke coalitie hij nu het meest kansrijk vindt. Na gesprekken met D66, VVD en informateur Rianne Letschert noemt hij een combinatie van D66, VVD, CDA en JA21 een reële optie. Er is nog niets beslist, maar de boodschap is duidelijk: het CDA kijkt vooral naar partijen die bereid zijn praktisch samen te werken, minder naar perfecte ideologische overeenkomsten.
Dat betekent niet dat inhoud er niet toe doet. Het gaat in deze fase om de vraag wie zich snel en betrouwbaar kan verbinden aan afspraken, tempo kan maken en in de Tweede Kamer draagvlak weet te organiseren. Die criteria wegen zwaar in een versnipperd parlement.
Waarom JA21 nu boven GroenLinks-PvdA staat
Volgens Bontenbal heeft JA21 zich in de verkennende gesprekken flexibeler en constructiever opgesteld dan GroenLinks-PvdA. In zijn woorden toont JA21-leider Joost Eerdmans meer bereidheid om tot praktische compromissen te komen. Die houding is precies waar het nu om draait: wie wil meebewegen om tot werkbare afspraken te komen?
De nadruk op houding en proces is een bewuste keuze. In een eerste ronde van vorming draait het om het testen van betrouwbaarheid, slagkracht en bereidheid tot het sluiten van concrete deals. Het CDA signaleert dat JA21 op dit moment meer ruimte laat om tot zo’n werkbare basis te komen. Dat legt gewicht in de schaal, juist nu meerderheden lastig te smeden zijn.
Relatie met GroenLinks-PvdA blijft open
Hoewel de aandacht nu naar JA21 verschuift, houdt het CDA de deur naar GroenLinks-PvdA nadrukkelijk open. Bontenbal wil geen opties onnodig dichtschuiven en benadrukt de eigen verantwoordelijkheid om verhoudingen goed te houden. GroenLinks-PvdA blijft dus een alternatief als het met JA21 vastloopt.
Deze tactiek heeft een tweede functie: ze creëert ruimte voor latere concessies. Als de politieke werkelijkheid daarom vraagt, kunnen partijen op onderdelen naar elkaar toegroeien. Daarom zoekt het CDA nu naar rustige, tactische afstemming, zonder harde beloften te doen die later beperken.
Tijdpad en scenario’s richting eind januari
Als het aan Bontenbal ligt, ligt er eind januari een akkoord dat door drie of vier partijen wordt gedragen. Dat is zowel een werkbare deadline als een signaal dat de komende weken intensief worden. Het kan uitlopen op een meerderheidskabinet, maar een minderheidsconstructie blijft nadrukkelijk in beeld. Wat telt, is voldoende Kamersteun om beleid te kunnen uitvoeren en stabiliteit te bieden.
Het proces kent tussentijdse evaluatiemomenten. Partijen kunnen vooruitgang boeken, een pas op de plaats maken of extra overleg inplannen. Zo blijft het formatiespel flexibel en is bijsturing op korte termijn mogelijk.
Minderheidskabinet als serieuze optie
Bontenbal sluit een minderheidskabinet niet uit. In een gefragmenteerd parlement kan zo’n model werken, mits er strakke afspraken komen met constructieve partijen die van buitenaf steun willen leveren. Dat vraagt discipline, duidelijke procedurele spelregels en vertrouwen tussen coalitie en gedoogpartners.
Concreet gaat het dan om afspraken over hoe onderwerpen op de agenda komen, hoe besluitvorming versneld wordt en hoe voortgang wordt bewaakt. Zonder die helderheid blijft een minderheidskabinet kwetsbaar; met goede spelregels kan het een realistische route zijn.
Wat wil de VVD?
VVD-leider Dilan Yeşilgöz houdt vast aan haar voorkeur voor een stabiel meerderheidskabinet. Zij verwacht dat brede steun meer continuïteit en duidelijkheid geeft op dossiers als economie, migratie en veiligheid. Tegelijk laat zij ruimte voor andere oplossingen als die inhoudelijk sterk genoeg zijn. Dat past bij de pragmatische toon die nu in de formatie klinkt: beter een werkbaar akkoord dan een perfecte ideologische match die niet van de grond komt.
Die combinatie van voorkeur en flexibiliteit voorkomt dat onderhandelingen vastlopen op vorm. De VVD kan meebewegen zonder direct afstand te doen van kernprioriteiten.
Rol van de informateur
Informateur Rianne Letschert spreekt de komende tijd zowel met JA21 als met GroenLinks-PvdA om hun bereidheid en voorwaarden scherp te krijgen. Die gesprekken worden cruciaal. JA21 krijgt de kans te laten zien dat kritiek samengaat met verantwoordelijkheid. GroenLinks-PvdA kan bewijzen dat samenwerking, ondanks eerdere fricties, niet is uitgesloten.
Letschert kijkt naar meetbare elementen: welke onderwerpen zijn onderhandelbaar, wat ligt vast en wat is binnen één kabinetsperiode uitvoerbaar? Met zulke toetsstenen kan zij realistische combinaties aanwijzen en de volgende stap richting onderhandelingen markeren.
Strategie en druk op het speelveld
Door JA21 openlijk als meest realistische optie te noemen, zet het CDA andere partijen aan tot heroverweging. Het is een strategisch signaal: wie wil aanhaken, zal moeten laten zien welke ruimte er is. Tegelijk houdt het CDA zelf de uitgangen open, passend bij de onvoorspelbaarheid van de huidige politiek.
In zo’n situatie kan elke nuance – een interview, een stilte, een schijnbaar klein gebaar – het evenwicht verschuiven. Het is formatiediplomatie anno nu: duidelijke statements kunnen beweging creëren, maar dragen ook risico’s als andere partijen zich onder druk gezet voelen. De kunst is om druk en bereidheid tot samenwerking in balans te houden.
Waar staat de formatie nu?
De gesprekken lopen door en meerdere scenario’s zijn nog mogelijk. De komende weken zijn beslissend. De informateur voert bilaterale gesprekken, terwijl partijen hun grenzen, prioriteiten en bereidheid tot compromissen scherper formuleren. Het doel is helder: voldoende politieke steun vinden voor een stabiel en uitvoerbaar akkoord.
Of JA21 daadwerkelijk deelneemt aan het kabinet, of dat GroenLinks-PvdA weer nadrukkelijk in beeld komt, blijft onzeker. Zeker is wel dat elke uitspraak de komende weken effect kan hebben op het speelveld – en dat het formatienieuws voorlopig de agenda bepaalt.
Veelgestelde vragen
Waarom noemt Bontenbal JA21 realistischer dan GroenLinks-PvdA?
Hij wijst op houding en flexibiliteit in de verkennende gesprekken. Volgens hem toont JA21 meer bereidheid tot compromis en praktische samenwerking, wat nu zwaar weegt.
Betekent dit dat GroenLinks-PvdA buiten beeld is?
Nee. De deur blijft open. Het CDA houdt opties op tafel en ziet GroenLinks-PvdA als alternatief als samenwerking met JA21 stokt.
Wat is de volgende stap?
Informateur Rianne Letschert voert bilaterale gesprekken om haalbare combinaties en onderhandelbare onderwerpen te verkennen. Eind januari geldt als meetpunt voor een akkoord met drie of vier partijen.
Samengevat: het CDA zet in op een praktische coalitie met D66, VVD en JA21, maar houdt de ruimte richting GroenLinks-PvdA open. De informateur toetst in hoog tempo welke combinatie het meest uitvoerbaar is. Eind januari moet blijken welke route werkt: een meerderheid, of een strak georganiseerd minderheidskabinet.
