De formatiegesprekken tussen D66, VVD en CDA lopen door. Na een nieuwe ronde op vrijdag liet D66-leider Rob Jetten weten dat de drie partijen tot aan de kerst vooral inhoudelijk doorpraten. Na de jaarwisseling wil hij breder in gesprek met andere fracties, omdat de drie samen geen meerderheid in de Tweede Kamer hebben. Het vooruitzicht: een coalitie die op zoek moet naar extra steun, of een minderheidsvariant die per onderwerp steun regelt.
Context: drie partijen aan tafel, maar geen meerderheid
D66, VVD en CDA proberen te verkennen of ze met elkaar een stabiele basis kunnen vormen voor een nieuw kabinet. Dat gebeurt stap voor stap en vooral achter gesloten deuren. Tot nu toe is er geen doorbraak gemeld, maar de partijen zeggen dat de gesprekken goed verlopen. Dat beeld werd ook na de laatste sessie bevestigd: er zouden volgens betrokkenen “goede meters” zijn gemaakt, zonder dat er concrete afspraken naar buiten kwamen.
Geen meerderheid en een route na de jaarwisseling
Het grootste knelpunt is simpel: D66, VVD en CDA hebben samen geen parlementaire meerderheid. Rob Jetten zei daarover openlijk dat dit in het achterhoofd meespeelt. “Je hebt in je achterhoofd dat je geen meerderheid hebt zo,” gaf hij toe. Daarom wil hij na de jaarwisseling met andere partijen praten om steun te organiseren. Dat kan gaan om het aanhaken van een extra partij in een coalitie, maar ook om gedoogsteun of afspraken per thema.
De aanpak in twee stappen – eerst inhoudelijk tot aan kerst, daarna breder politiek overleg – laat zien dat de drie partijen hun basis willen verstevigen voordat er naar buiten wordt gekeken. Pas als er intern voldoende overeenstemming is over hoofdlijnen, heeft het zin om te testen of andere fracties op onderdelen willen meewerken.
Mogelijke varianten van steun
Welke partijen Jetten precies op het oog heeft, zei hij niet. In de Kamer zijn grofweg twee routes denkbaar: steun zoeken aan de linkerkant, of een meer centrum-rechtse variant. In theorie zou een vierde partij kunnen aanschuiven in een coalitie, maar een minderheidskabinet dat dossier voor dossier meerderheden zoekt, blijft ook mogelijk. Zulke varianten zijn in het verleden vaker toegepast wanneer de getalsmatige verhoudingen geen duidelijke meerderheid opleveren.
De keuze voor een route hangt af van inhoud. Op onderwerpen als klimaat, energie en Europa liggen sommige partijen dichter bij D66, op thema’s als migratie, veiligheid en landbouw zijn VVD en CDA eerder geneigd steun te zoeken bij partijen die op die dossiers meer rechts georiënteerd zijn. Hoe die puzzel valt, wordt pas duidelijk als er meer inhoud op tafel ligt en andere fracties hun positie bepalen.
Reacties van VVD en CDA
VVD-leider Dilan Yeşilgöz benadrukte na afloop vooral de werksfeer. Volgens haar wordt er “in goede sfeer” gewerkt aan oplossingen. “Het zijn puzzels die we met elkaar moeten oplossen,” zei ze. De boodschap: de partijen proberen langs inhoudelijke lijnen overeenstemming te vinden en willen het formatieproces niet onnodig politiseren in de media.
CDA-leider Henri Bontenbal sloot daarop aan. “We blijven nadenken en schrijven tot het werk klaar is,” verklaarde hij. Daarmee onderstreepte hij dat er nog geen klap op cruciale onderwerpen is gegeven, maar dat de partijen wel gestaag verder werken aan teksten en afspraken. De toon van beide partijleiders wijst op een proces dat ordelijk verloopt, zonder dat er al harde resultaten zijn om te presenteren.
Wat ligt er op tafel?
Over de inhoud wilden de drie partijen geen details geven. Dat is gebruikelijk, zeker in deze fase. Verwacht mag worden dat de grote dossiers aan bod komen: de betaalbaarheid van het dagelijks leven en koopkracht, de aanpak van migratie en asiel, de toekomst van de landbouw, woningbouw en de snelheid van de verduurzaming van de economie. Op al deze terreinen liggen ideologische accenten verschillend: D66 drukt vaak op klimaat, onderwijs en Europa; VVD benadrukt veiligheid, economie en migratie; CDA hamert op bestaanszekerheid, regio en lange termijn in landbouw en energie. Het vinden van gemeenschappelijke grond kost tijd en vraagt om concreet maatwerk per thema.
Waarom de openheid beperkt blijft
De betrokkenen houden de inhoud vooral binnenskamers om de onderhandelingsruimte te bewaren. Zolang teksten niet definitief zijn, kan voortijdige ruis het proces verstoren. Bovendien hangt veel af van de steun die na de jaarwisseling buiten de drie partijen gevonden kan worden. Pas wanneer duidelijk is welke richting op basis van draagvlak haalbaar is, ligt het voor de hand dat er meer naar buiten komt over de invulling van beleid en het type kabinet.
De volgende stappen
De komende weken staan in het teken van verdieping op de inhoud. Daarna volgt het politieke schaakspel: wie wil onder welke voorwaarden meedoen of meedenken? Mogelijk starten verkennende gesprekken met meerdere fracties tegelijk, of eerst met partijen die op één of twee speerpunten dicht in de buurt zitten. In elk scenario is het doel hetzelfde: op genoeg onderwerpen een stabiele meerderheid organiseren om te kunnen regeren en wetgeving door de Kamer te loodsen.
Wat dit betekent voor de Kamer
Als er geen formele coalitiemeerderheid komt, krijgt de Tweede Kamer meer invloed per onderwerp. Dat kan de kwaliteit van wetgeving ten goede komen, maar maakt het proces ook complexer en trager. Voor kabinetten zonder vaste meerderheid is het cruciaal om vroeg in het traject te bouwen aan draagvlak, helder te communiceren en coalities te smeden rondom concrete voorstellen. Voor oppositiepartijen biedt dat kansen om zichtbare resultaten te boeken, mits ze bereid zijn mee te denken over werkbare compromissen.
Vooruitblik
Tot aan de kerst draait het om inhoud, daarna om politieke wiskunde. Rob Jetten bevestigde dat hij dan “met andere partijen” wil spreken, omdat D66, VVD en CDA samen nu eenmaal niet voldoende zetels hebben. Dilan Yeşilgöz en Henri Bontenbal legden de nadruk op de constructieve voortgang en het stap voor stap oplossen van de puzzel. Of dat leidt tot een meerderheidsvariant of tot een minderheidskabinet met wisselende steun, hangt af van de bereidheid in de Kamer om per thema over grenzen heen samen te werken.
Kernachtig samengevat: het formatieproces is nog in de fase van bouwen en testen. Eerst moet duidelijk worden waar D66, VVD en CDA elkaar vinden. Daarna volgt het werk om daar een houdbare meerderheid bij te organiseren. Die combinatie bepaalt of er na de jaarwisseling een versnelling kan komen richting een regeerakkoord, of dat er een langere route nodig is met een minderheidsoplossing en dealmaking per dossier.
