Wouter Koolmees (D66) maakte vrijdag officieel wat al in de lucht hing: er komt geen nieuw kabinet voor kerst. Na drie dagen praten met de partijleiders hield hij de deur op een kier, maar zijn conclusie was helder: de kans is klein. De reden zet meteen de boel op scherp. Koolmees nodigt de PVV niet meer uit voor verdere gesprekken. De partij van Geert Wilders, die bij de verkiezingen van 29 oktober 26 zetels haalde en als tweede eindigde, wordt opnieuw buitengesloten. Volgens Koolmees hebben meer dan honderd Kamerzetels laten weten dat samenwerking met de PVV niet wenselijk is. Hij zei Wilders nog te zullen bellen, maar verder houdt het op. Voor veel kiezers voelt dat als een korte afhandeling van een grote stem.
Dat besluit zorgt voor beroering. De PVV leverde weliswaar iets in ten opzichte van 2023, maar blijft een zware speler. Toch schuift de verkenner de partij van Wilders van tafel. In plaats daarvan spreekt hij met Rob Jetten (D66), Dilan Yeşilgöz (VVD), Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA) en Joost Eerdmans (JA21). Allemaal bekende namen uit het midden van het politieke spectrum. Ook het CDA van Henry Bontebal, dat met 18 zetels een opleving liet zien, is bereid aan te schuiven. Koolmees zegt grote inhoudelijke verschillen te zien, maar geen harde blokkade tussen D66 en JA21. Opvallend genoeg geldt die ruimte niet voor de PVV.
PVV Aan De Zijlijn
Het beeld is bekend: de PVV staat erbij en kijkt ernaar. En dat terwijl miljoenen kiezers op de partij hebben gestemd. Het gevoel dat er aan de formatietafel vooral ideologische vinkjes worden gezet, is moeilijk te negeren. Als er met JA21 wel en met de PVV niet wordt gesproken, lijkt niet het programma maar het etiket te bepalen wie welkom is. Dat zet veel druk op het vertrouwen in het proces én in de belofte dat elke stem telt.
Deze keuze heeft directe gevolgen voor de formatie. Zonder de PVV blijft er een smalle strook aan mogelijke combinaties over. De gesprekken richten zich nu vooral op varianten met D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA, met eventueel steun of meedoen van JA21. Maar die partijen staan op belangrijke dossiers vaak ver uit elkaar. Het risico is groot dat er vooral gezocht wordt naar woorden en procedures, in plaats van naar duidelijke keuzes.
De Rol Van Koolmees
Dat juist een D66’er het verkenningsproces leidt, is geen toeval. D66 was de grote winnaar van de verkiezingen dankzij de terugkeer van Rob Jetten. Vanuit die positie bewaakt Koolmees de lijnen. Hij doet dat beleefd en zakelijk, maar wel met een duidelijke uitkomst: partijen die niet in het linksliberale plaatje passen, raken sneller buitenspel. De PVV is te populistisch, FVD onder Lidewij de Vos te kritisch, BBB te lastig in te passen. Het is een patroon dat we eerder zagen: onder het motto van stabiliteit schuiven gevestigde partijen dichter tegen elkaar aan.
Voor veel kiezers voelt dat als oude politiek. Niet per se omdat de namen hetzelfde zijn, maar omdat de reflex hetzelfde is: eerst de randen uitsluiten, daarna binnen de bekende kring zoeken naar minimale overeenstemming. Het resultaat is vaak een compromis dat lang duurt en weinig oplost. Precies dat wat veel mensen zat zijn.
Alle Opties Open, Behalve De Duidelijke
Koolmees zegt dat alle opties openstaan, ook een minderheidskabinet. In de praktijk blijft er één route dicht: een kabinet met de PVV. Dat lijkt vreemd als je alleen naar de uitslag kijkt. Het zet ook de deur open naar lange rek- en massagesessies. Want als je partijen bijeen brengt die elkaar op veel thema’s niet vinden, vraagt dat tijd, papieren en nieuwe commissies. Ondertussen blijven urgente onderwerpen liggen.
Neem stikstof, asiel en de woningmarkt. Koolmees noemt ze urgent, maar de partijen waarmee nu wordt gepraat, droegen de afgelopen jaren juist verantwoordelijkheid voor deze dossiers. De kans is reëel dat er vooral nieuwe rapporten komen, nieuwe deadlines en nieuwe uitzonderingen. Maar voor de kiezer telt iets anders: tempo, duidelijkheid en zichtbare resultaten.
Oude Politiek In Een Nieuw Jasje
Het weekend staat in het teken van nadenken en bellen, zoals Koolmees het noemt. Meestal betekent dat: tijd kopen, posities verkennen, spanning uit het debat halen. Ondertussen zitten PVV-kiezers thuis mee te kijken, zonder dat hun partij mag aan tafel zitten. FVD, dat onder Lidewij de Vos naar 7 zetels groeide, komt amper voorbij in de gesprekken. JA21 mag waarschijnlijk aanschuiven, maar vooral zolang het binnen de lijntjes blijft. Het voelt voor velen als een herhaling van zetten.
Die herhaling laat een kloof zien tussen wat kiezers willen en wat er in Den Haag gebeurt. Veel mensen stemden voor verandering, voor een andere manier van politiek bedrijven en het doorbreken van patronen. Als de formatie daarop geen antwoord geeft, groeit de afstand. Niet alleen tot de PVV, maar tot het hele proces.
De Politieke Rekensom
Zonder de PVV blijft het puzzelen. D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA kunnen met elkaar praten, maar de combinatie vraagt veel van elk van die partijen. Op klimaat en stikstof schuiven D66 en GroenLinks-PvdA vooruit, terwijl VVD en CDA remmen. Op asiel liggen de accenten bijna omgekeerd. Op de woningmarkt wil iedereen bouwen, maar niet iedereen op dezelfde plek en met dezelfde regels. Zo stapelen de verschillen zich op.
Een minderheidskabinet zou een uitweg kunnen zijn, maar ook dat vraagt vertrouwen en soepelheid in de Kamer. Die sfeer is er nu niet. Bovendien blijft de vraag wat het land opschiet met een kabinet dat per dossier een meerderheid moet zoeken. Dat kan werken, maar dan moet er wel ruimte zijn om elkaar iets te gunnen. Voorlopig klinkt vooral de toon van afbakening.
Wat Dit Betekent Voor De Kiezer
Het signaal aan de kiezer is dubbel. Aan de ene kant: we nemen de tijd en zoeken een stabiele basis. Aan de andere kant: we sluiten een grote partij uit en doen alsof dat de normale gang van zaken is. Het risico is dat mensen afhaken. Niet omdat ze per se één uitkomst eisen, maar omdat ze het gevoel hebben dat hun stem niet telt op het moment dat het erom gaat.
Dat gevoel wint het vaak van elke technische uitleg. Zeker als de economie hapert, de woningnood oploopt en het vertrouwen in de overheid laag is. Dan wil je zien dat er knopen worden doorgehakt. Niet perfect, wel eerlijk en herkenbaar.
Conclusie
Met de keuze om de PVV buiten de deur te houden, zet Koolmees de formatie op een smalle weg. Formeel staan alle opties open, maar de meest logische optie op basis van de uitslag is feitelijk dicht. Daarmee lijkt een kabinet voor kerst uitgesloten en blijft verandering voorlopig uit. Wat overblijft, is een vertrouwd toneel: Den Haag praat, schuift en weegt. De kiezer moet wachten. Hoe langer dat duurt, hoe groter de kans dat het geduld opraakt.
