Het formatiecircus draait op volle toeren en voor het eerst in jaren lijkt de richting helder: de kiezer heeft duidelijk voor een rechter koers gekozen. Verschillende partijen bewegen mee met dat signaal. Eén man blijft echter vasthouden aan het oude recept: Rob Jetten, leider van D66. Alsof er niets is veranderd, probeert hij een coalitie te bedenken met VVD, CDA, GroenLinks-PvdA en D66. In Den Haag heet dat een middenvariant, maar voor veel kiezers voelt het als dezelfde samenwerking die we al jaren kennen. Het probleem: niemand lijkt erin mee te willen. Zelfs Jesse Klaver houdt de deur voorlopig dicht. Dat zegt veel.
Groenlinks-pvda Trekt Aan De Handrem
Opvallend is dat juist GroenLinks-PvdA, onder leiding van de kersverse partijvoorzitter Jesse Klaver, nog geen zin heeft om opnieuw met D66, VVD en CDA in een kabinet te stappen. Het is verrassend, want traditioneel was GroenLinks vaak bereid om aan te schuiven als er regeringsmacht lonkte. Maar de realiteit is veranderd. Kiezers zijn kritisch op herhaling van dezelfde formule met de VVD. Een nieuwe ronde met dezelfde partners voelt voor veel mensen als meer van hetzelfde, terwijl de problemen juist groter en urgenter zijn geworden.
De afgelopen jaren zijn beladen geraakt met dossiers die vastliepen: migratiebeleid dat verdeeld blijft, een klimaatkoers die stevig botst met draagvlak in de samenleving, de stikstofaanpak die boeren en bouw in de knel duwt, en een woningmarkt die het vertrouwen van starters en huurders ondermijnt. Voor partijen die electoraal willen groeien is het riskant om opnieuw in een kabinet te stappen waarin compromissen dit soort thema’s weer naar het midden trekken. Klaver lijkt die les te hebben geleerd.
Rechts Ruikt Kansen En Wil Doorpakken
Aan de andere kant van het spectrum klinkt het duidelijker. VVD, CDA en JA21 maken geen geheim van hun voorkeur: een kabinet dat rechts van het midden staat, met focus op veiligheid, betaalbaarheid en een realistischer aanpak van klimaat en migratie. Geen grote nieuwe lastenverzwaring, geen symboolbeleid, maar koersvaste keuzes met zichtbaar effect in de leefwereld van mensen.
VVD-leider Dilan Yesilgöz benadrukt dat ze vasthoudt aan wat ze kiezers heeft beloofd. Die consistentie is precies wat een deel van de achterban zoekt na jaren van schuivende meerderheden. Ook CDA-leider Henri Bontenbal wijst openlijk op de mogelijkheden aan de rechterkant. En dat is in lijn met de uitslag: de politiek is naar rechts opgeschoven. Het mandaat om te regeren lag nog niet vaak zo nadrukkelijk in die hoek als nu.
Jetten Blijft Het Midden Optuigen
Toch blijft Rob Jetten het middenpad proberen te plaveien. Dat is begrijpelijk vanuit D66, maar strookt minder met de verkiezingsuitslag. Zijn inzet voelt als een poging om de eerdere coalitie in een nieuw jasje te steken, met een stevige plek voor zijn klimaatambities. Het is echter precies die koers waarop het draagvlak de afgelopen tijd is verschoven. Het land vraagt om prioriteit voor bestaanszekerheid, woningbouw die echt tempo maakt, herstel van vertrouwen in de overheid en grip op grensoverschrijdende thema’s.
De politieke realiteit is dat de oude formule – VVD, CDA, D66 en GroenLinks-PvdA – weinig geloofwaardig oogt. De samenleving is veranderd, de problemen zijn scherper geworden, en de wens voor duidelijke keuzes is groter dan voorheen. Een middenkabinet zoals Jetten het schetst, wordt daardoor door veel kiezers gezien als een terugkeer naar de status quo.
De Brede Vraag Van De Kiezer
Wat staat er nu echt op het spel? Kiezers willen zekerheid over hun baan, energie en woning. Ze willen dat Nederland bestuurbaar blijft en dat beleid voorspelbaar is. Veiligheid in de wijk, een politie die zichtbaar aanwezig is, zorg die toegankelijk blijft en een overheid die regels uitvoert zonder mensen klem te zetten: dat zijn de thema’s waarop deze formatie zal worden getoetst.
Daarbij past een koers die praktisch en uitvoerbaar is. Minder grote woorden, meer concrete stappen. En bovenal keuzes die uitlegbaar zijn. Een kabinet dat vooral aan het midden blijft trekken, zonder duidelijke richting, loopt het risico te stranden in onderhandelingen en compromissen die niemand echt omarmt. Dat lijkt precies de zorg bij partijen die nu terughoudend zijn om Jettens route te volgen.
Isolatie Dreigt Voor D66
Jetten staat daardoor steeds meer alleen met zijn oproep tot een breed middenkabinet. Niet omdat samenwerking taboe is, maar omdat de tijdgeest een andere kant op wijst. D66 heeft zeker een rol te spelen in het debat over innovatie, onderwijs en klimaat, maar zal die positie moeten herijken binnen het nieuwe krachtenveld. Anders komt de partij in een lastige positie: ofwel aan tafel zonder echt koers te kunnen bepalen, ofwel in de oppositie met een verhaal dat niet aansluit bij de dominante thema’s.
Het initiatief ligt nu bij de partijen die rechts van het midden kansen zien. Zij zullen de verantwoordelijkheid moeten nemen om te laten zien dat er een stabiele combinatie te vormen is, met een werkprogramma dat snel verschil maakt. Dat vraagt discipline, helderheid over prioriteiten en bereidheid om pijnlijke keuzes niet voor zich uit te schuiven.
De Route Vooruit
De formatie zal in de komende weken duidelijk maken wie woord houdt en wie meebeweegt met de nieuwe verhoudingen. De druk op Jetten neemt toe om helder te kiezen: meedoen in een rechtser compromis op basis van realistische doelen, of met D66 een eigen profiel bouwen in de oppositie. Beide opties zijn verdedigbaar, maar de tussenweg van een klassiek middenkabinet lijkt politiek uitgewerkt.
De kiezer heeft een richting aangegeven. Nu is het aan de partijen om die keuze te vertalen naar beleid dat mensen merken in hun portemonnee en dagelijks leven. Minder symboliek, meer uitvoering. Als die lijn wordt vastgehouden, kan er daadwerkelijk een kabinet komen dat past bij deze tijd. Zo niet, dan dreigt opnieuw een lange formatie vol vertraging, met alle gevolgen voor vertrouwen en draagvlak. De bal ligt nu duidelijk aan de rechterkant van het veld – met Jetten aan de zijlijn, kijkend of hij nog kan aanhaken.
Kern: de formatie wordt een test in eerlijkheid en richting. Wie durft te kiezen, kan het verschil maken. Wie vasthoudt aan oude combinaties, loopt achter de feiten aan.
