In een opvallende analyse bij talkshow Vandaag Inside schetste opiniepeiler Maurice de Hond hoe de verkiezingsdynamiek aan de rechterflank vooral draait om het blokkeren van Frans Timmermans als mogelijke premier. Volgens De Hond stemt een groot deel van rechts niet primair uit overtuiging voor een partijprogramma, maar om te voorkomen dat hun stem uiteindelijk bijdraagt aan een kabinet onder leiding van de PvdA/GroenLinks-lijsttrekker.
Rechts wil Timmermans buiten het Torentje houden
“De rechterkant van Nederland heeft net zo’n hekel aan Timmermans als de linkerkant aan Wilders,” zei De Hond. “Die mensen zeggen: ik wil niet dat door mijn stem Timmermans in de regering komt.” Daarmee, zo betoogde hij, is de kern van deze verkiezingsronde blootgelegd: kiezers stemmen vaker tegen iemand dan vóór iets. De spanning tussen de kampen zorgt voor een sterk strategische stemming, waarin het beperken van de invloed van de ander prioriteit krijgt boven inhoudelijke voorkeuren.
Die vliegwielwerking van strategisch stemmen is volgens De Hond vooral zichtbaar aan de rechterzijde. Voor veel rechtse kiezers geldt dat de partijkeuze mede wordt ingegeven door de vraag welke combinatie Timmermans politiek op afstand houdt. Op links speelt een vergelijkbare reflex richting Geert Wilders, wat de polarisatie en versnippering versterkt.
VVD positioneert zich scherp, CDA als alternatief
In zijn analyse ging De Hond ook in op de tactiek van de VVD. Volgens hem heeft de partij zich nadrukkelijk onderscheiden door samenwerking met PvdA/GroenLinks uit te sluiten, een keuze die gericht zou zijn op het binnenboord houden van twijfelende rechtse kiezers. “Als de VVD dat níet had uitgesloten, dan had een groot deel van de rechtse kiezers liever op het CDA gestemd. Want Bontenbal is populairder [dan Yesilgöz],” aldus De Hond. Daarmee suggereert hij dat de VVD zich niet alleen inhoudelijk, maar vooral strategisch positioneert om weglek richting andere rechtse partijen te voorkomen.
Het CDA, dat zich onder Henri Bontenbal probeert te profileren als degelijk en bestuurbaar, wordt in die lezing een aantrekkelijke haven voor kiezers die aan de rechterkant wel verandering willen, maar moeite hebben met coalities waarin PvdA/GroenLinks centraal staat. Die dynamiek dwingt de VVD tot scherpe afbakening, waarmee de partij de concurrentie met CDA, BBB, FVD en JA21 tracht te beheersen.
Historisch lage piek voor de grootste partij
De Hond verwacht dat de uitslag op de avond zelf het beeld van versnippering zal onderstrepen. Hij voorziet dat de grootste partij niet verder komt dan 25 à 26 zetels, mogelijk zelfs minder. “Ik denk niet dat de VVD meer haalt dan 24 zetels. De grootste partij zal waarschijnlijk 25 of 26 zetels krijgen. Dat is een diepterecord,” zei hij. Een dergelijke uitslag zou bevestigen hoe breed het politieke landschap is opengescheurd, met een groeiend aantal middelgrote en kleinere partijen en een dalende bereidheid van kiezers om zich langdurig aan één politieke richting te binden.
Zo’n gefragmenteerde uitslag betekent naar verwachting een langdurige en complexe formatie, waarin uiteenlopende partijen in meerdere richtingen kunnen onderhandelen. Zonder duidelijke winnaar wordt het lastig om een stabiele coalitie met een helder mandaat samen te stellen, wat de kans op moeizame compromissen vergroot.
Kiezer stemt uit wantrouwen, niet uit enthousiasme
De onderliggende oorzaak is volgens De Hond een breed gevoeld wantrouwen. Kiezers verwachten geen grote breuk met het bestaande beleid en stemmen daarom vaak uit afkeer van de ander. Rechts probeert Timmermans te blokkeren, links wil Wilders buiten de deur houden. Het gevolg is een politieke markt waarin angst en risicomijding leidend zijn, en waar enthousiasme rond nieuwe ideeën het aflegt tegen het beperken van de “schade” elders.
Dat patroon kan ook verklaren waarom grote doorbraken uitblijven. Zelfs partijen die momentum lijken te hebben, krijgen te maken met strategische overwegingen van kiezers die op het laatste moment schuiven. Peilingen worden zo minder een voorspelling en meer een momentopname, waar de electorale reflexen van voor- en tegenkiezers pas in de slotweek echt zichtbaar doorheen prikken.
Discussie over het politieke midden en het ‘kartel’
De Honds schets raakt aan een breder debat over de positie van het politieke midden. Critici stellen dat partijen als VVD, CDA en D66 elkaar ideologisch te weinig ontlopen en vooral verschillen in toon, tempo en coalitiekeuze. In de woorden van De Hond: de VVD presenteert zich nadrukkelijk als rechts om verlies naar andere rechtse partijen te voorkomen; het CDA positioneert zich als fatsoenlijk alternatief maar blijft voorzichtig op dossiers als Europa en klimaat; en D66 houdt de deur open naar samenwerking in uiteenlopende richtingen, mits aan een aantal kernpunten wordt voldaan.
Die typeringen zijn onderwerp van politieke strijd. Betrokken partijen weerspreken geregeld dat ze “toneel” spelen en wijzen juist op inhoudelijke breuklijnen en keuzes. Tegelijkertijd is de praktijk dat in de Nederlandse coalitiedemocratie concessies onvermijdelijk zijn. Dat voedt de perceptie dat partijen na de verkiezingen toch naar elkaar toe bewegen — een beeld dat het strategisch stemmen versterkt en het wantrouwen verder kan aanwakkeren.
Reacties en nuancering
Analyses als die van De Hond roepen doorgaans felle reacties op, juist omdat ze sentiment benoemen waar veel kiezers zich in herkennen. Voor tegenstanders werkt zo’n lezing echter polariserend: zij benadrukken dat politiek meer is dan campagneframes en dat onderhandelingen nu eenmaal draaien om haalbare meerderheden. Ook wijzen zij erop dat uitsluitingsstrategieën kunnen kantelen zodra de zetelverdeling binnen is en bestuurlijke verantwoordelijkheid lonkt.
Belangrijk is bovendien dat peilingen en duidingen geen uitkomst garanderen. Electorale verschuivingen in de laatste dagen kunnen fors zijn, en kleine marges bepalen wie in formatiegesprekken aan zet is. De mate waarin partijen hun beloftes over (niet-)samenwerken volhouden, zal pas na de stembus blijken.
Vooruitblik: formatie als lakmoesproef
Mocht De Hond gelijk krijgen en de grootste partij rond de 25 zetels blijven hangen, dan wacht de politiek opnieuw een ingewikkelde puzzel. Combinaties over links en rechts vragen beide om meerdere partners en stevige compromissen, terwijl het onderliggende wantrouwen voor smalle meerderheden waarschuwt. De open vraag is welke partij als eerste de schroom laat varen om over schaduwlijnen heen te stappen, en wie bereid is een duidelijke koers te formuleren die verder reikt dan het blokkeren van een opponent.
Voor kiezers die hopen op stabiliteit en richting, wordt de formatie daarmee de lakmoesproef: kunnen partijen een overtuigend verhaal neerzetten dat niet alleen rekent, maar ook overtuigt? Of blijft de politiek gevangen in defensieve reflexen, met beleid dat vooral is ingegeven door het vermijden van risico’s?
Wat vaststaat, is dat de komende weken en maanden beslissend worden voor de toon van de nieuwe bestuursperiode. De thema’s zijn bekend, de breuklijnen getrokken, en de electorale realiteit lijkt versnipperd. Of daaruit een stevig kabinet voortkomt, zal afhangen van de mate waarin partijen durven te kiezen voor inhoud boven tactiek — en kiezers daarin voldoende vertrouwen vinden.
Samenvattend schetste Maurice de Hond een verkiezingsstrijd die wordt gedomineerd door strategische overwegingen en wederzijds wantrouwen. Rechts wil Timmermans buiten het Torentje houden, links wil Wilders weren. Tussen die polen probeert het midden kiezers vast te houden met scherpe positionering. De uitslag, zo voorspelt De Hond, wordt gefragmenteerd; de formatie lang en lastig. De inzet is duidelijk: vertrouwen terugwinnen in een politiek die meer is dan het blokkeren van de ander.
