De keuze van JA21 om het advies van informateur Sybrand Buma te steunen, geeft VVD, D66 en CDA precies de ruimte die ze nodig hebben om door te onderhandelen over een nieuw akkoord. Daarmee ligt de weg open voor een volgende fase in de formatie, ook al zijn de reacties uit de Kamer scherp verdeeld. Voorstanders spreken van verantwoordelijk bestuur om stilstand te voorkomen; critici zien juist een doorstart van beleid waar de kiezer volgens hen verandering wilde.
De formatie in een notendop
VVD, D66 en CDA komen samen uit op 66 zetels en hadden dus extra steun nodig om het advies van Buma door de Tweede Kamer te krijgen. De PVV noemde het stuk van de informateur eerder “verschrikkelijk” en wees het af. GroenLinks-PvdA hield de boot af om strategische redenen. Daardoor werd de blik al snel gericht op kleinere partijen die de doorslag konden geven.
JA21 liet weten het advies te willen steunen. Met die keuze, aangevuld met steun van onder meer de ChristenUnie en 50PLUS, ontstond een meerderheid om het voorstel van Buma door te laten. In de praktijk betekent dit dat VVD, D66 en CDA mogen beginnen aan het voorbereiden van een inhoudelijk akkoord, waarmee de formatie een nieuwe ronde ingaat.
De rol van JA21 en Joost Eerdmans
Partijleider Joost Eerdmans motiveerde de steun met het argument dat hij het land niet in stilstand wil laten belanden. Volgens hem hoort het bij verantwoordelijk oppositie voeren om de bestuurlijke continuïteit te borgen, ook als je niet aan de hoofdtafel zit. Tegelijkertijd liet Eerdmans weten het “jammer” te vinden dat JA21 niet mag aanschuiven bij de onderhandelingen. D66 gaf aan bezwaren te hebben tegen deelname van JA21 in dit gezelschap, waardoor de partij voorlopig vanaf de zijlijn invloed moet zoeken.
De keuze van Eerdmans leidt tot stevige kritiek, vooral vanuit partijen die hopen op een andere koers. Tegenstanders stellen dat steun aan het advies neerkomt op een steun in de rug voor het zittende beleid. Voor hen voelt het als een gemiste kans om druk te zetten op een breder, meer rechts georiënteerd alternatief. Aan de andere kant klinkt ook begrip: zonder extra steun zou de formatie opnieuw kunnen vastlopen, met alle onzekerheid van dien.
Reacties uit het politieke speelveld
De PVV maakte snel duidelijk tegen te stemmen en noemde Buma’s voorstel “verschrikkelijk”. GroenLinks-PvdA hield de kaarten tegen de borst en tekent niet mee, in afwachting van latere kansen om invloed uit te oefenen. ChristenUnie en 50PLUS schaarden zich wél achter het advies, waarmee een meerderheid in zicht kwam. In de wandelgangen klinkt dat “verantwoordelijkheid nemen” en “voorkomen van stilstand” het leidende argument is voor partijen die instemmen, ook al zitten ze niet bij de kern van de onderhandelingen.
Kritische geluiden zetten vraagtekens bij het effect van deze stap. Zij spreken over een “reddingsboei” voor de drie partijen en waarschuwen dat de dynamiek van de formatie nu vooral de bestaande verhoudingen bevestigt. Het frame van een “partijkartel” duikt opnieuw op in commentaren; het verwijt is dat kleine partijen in ruil voor later gedooginvloed nu al een handtekening zetten onder voortgang.
Wat staat er in het advies van Buma?
Het advies van informateur Buma draait in de kern om één vraag: mogen VVD, D66 en CDA de volgende stap zetten en samen een onderhandelingsdocument voorbereiden? Het gaat om een werkmandaat voor die drie partijen om de contouren van een akkoord op te stellen en de draagvlaktoets later in de Kamer te halen. Het is géén definitieve regeerovereenkomst en ook geen garantie dat alle plannen het halen. De Kamer blijft aan zet bij vervolgstappen en kan bijsturen zodra er concrete afspraken op tafel liggen.
Zo’n mandaat is in het Nederlandse formatieproces niet ongebruikelijk. Vaak is een eerste meerderheid nodig om de motor te starten, waarna inhoudelijke weging volgt. De keuze van kleinere partijen om deze fase mogelijk te maken, betekent dus vooral dat de formatie niet stokt. Het inhoudelijke oordeel volgt wanneer er echt beleid ter stemming komt.
Mogelijke gevolgen voor beleid
Voorstanders van de steunlijn zeggen dat bestuurlijke rust en voorspelbaarheid belangrijk zijn, zeker in een tijd met internationale onzekerheid en economische tegenwind. Zij verwachten dat de Kamer bij elk concreet voorstel voldoende mogelijkheden heeft om in te grijpen of bij te sturen.
Tegenstanders vrezen dat een doorstart met VVD, D66 en CDA weinig breuk met het verleden oplevert. Zij wijzen op dossiers als klimaat, migratie en Europese samenwerking en betogen dat die koers zonder stevige tegenmacht grotendeels intact blijft. In hun ogen moet er eerst een bredere coalitie-insteek of een duidelijke koerswijziging komen voordat de formatie verdergaat.
Achtergrond bij de verhoudingen
JA21 profileert zich als een rechtse, maar bestuurlijk ingestelde partij. Die combinatie zorgt vaker voor spanningen: meedoen om invloed te krijgen, of juist afzijdig blijven om een politiek signaal te geven? In dit geval kiest de partij voor meedoen aan de proceskant, met het risico dat het als steun aan de status quo wordt gezien. Eerdmans neemt daarmee een calculerend risico: wie de deur openhoudt, kan later bij concrete onderwerpen wegen, bijvoorbeeld op veiligheid, migratie of regeldruk. Maar zolang JA21 niet aan tafel zit, blijft die invloed indirect.
Dat D66 bezwaren heeft tegen deelname van JA21 aan de hoofdtafel, past in de langere lijn van uitgesloten combinaties die in formaties vaker spelen. Zulke blokkades zijn politiek verklaarbaar, maar maken het zoeken naar meerderheden complexer. In die context kan steun aan een processtap ook worden gelezen als een zet om later toch agendapunten binnen te krijgen, bijvoorbeeld via gedoogconstructies of issue-by-issue afspraken in de Kamer.
Hoe nu verder?
Als de Kamer het advies van Buma formeel bekrachtigt, kan de informateur zijn eindverslag aanleveren en volgt een nieuwe opdracht of een vervolgmandaat. Vervolgens werken VVD, D66 en CDA een document uit met hoofdlijnen. Daarna komt de echte test: wat ligt er concreet op tafel, welke partijen willen dat steunen, en op welke punten vallen scheidslijnen. In dat stadium zullen de posities scherper worden en wordt zichtbaar of de steun van kleinere partijen zich vertaalt in inhoudelijke winst.
De komende weken draait het dus om twee vragen. Ten eerste: krijgt de formatie de stabiliteit die nodig is om door te zetten? Ten tweede: leveren de onderhandelingen ook zichtbaar nieuw beleid op, of overheerst het gevoel van voortzetting? Het antwoord daarop bepaalt of de keuze van JA21 en andere kleinere partijen wordt gezien als pragmatisch, of als een gemiste kans voor verandering.
Samenvatting
Met de steun van JA21, aangevuld door partijen als ChristenUnie en 50PLUS, lijkt er een Kamermeerderheid om het advies van informateur Buma te volgen. VVD, D66 en CDA mogen daarmee de volgende ronde van onderhandelingen in. Eerdmans zegt stilstand te willen voorkomen, maar krijgt kritiek van partijen die verandering willen forceren. De echte beoordeling volgt wanneer er concrete afspraken liggen. Pas dan wordt duidelijk of deze stap vooral bestuurlijke rust bracht, of ook inhoudelijk nieuw beleid oplevert.
