Soms is wegblijven de meest trefzekere zet. Dat bleek gisteravond tijdens het RTL-lijsttrekkersdebat, waar vier middenpartijen om de beurt het woord namen, elkaar tegenspraken en toch opvallend vaak op dezelfde lijn bleken te zitten. Geert Wilders ontbrak vanwege veiligheidsredenen. Juist die afwezigheid maakte hem, zo stelt opiniemaker Rutger van den Noort, tot de onmiskenbare winnaar van de avond.
"Wilders is de winnaar van het #RTLdebat, door niet bij dit gepruts en door elkaar heen geklets te zijn, terwijl ze het in bijna alles met elkaar toch eens zijn en daardoor perfect laten zien dat het één pot nat is. Deze vier gaan in ieder geval geen enkel probleem oplossen."
Het is een analyse die in één klap samenvat wat veel kijkers vermoedelijk voelden: wat stelt dit politieke midden nog voor als het erop aankomt?
Vier partijen, nauwelijks een verschil
Wie het debat van begin tot eind volgde, zag een voorspelbaar patroon. De accenten verschilden, de toon wisselde, maar de richting bleef grotendeels gelijk. Het beeld per partij:
- D66 bleef onverminderd inzetten op strakke klimaatdoelen, inclusieve taal en creatieve woonoplossingen als woningdelen.
- CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal presenteerde zich als de pragmatische continuïteit, met een toon die deed denken aan Rutte-school realisme.
- De VVD probeerde vooral betrouwbaar en "regeerbaar" te klinken, maar zonder uitgesproken inhoudelijke breuklijnen te trekken.
- GroenLinks-PvdA, met Frans Timmermans frontaal in beeld, hamerde op moreel leiderschap en Europese samenwerking.
En wat bleef onuitgesproken of werd keurig omzeild?
- Niemand die serieuze grenssluiting overwoog, zelfs niet in crisisscenario’s.
- Niemand die ondubbelzinnig brak met het stikstofbeleid, laat staan de uitvoering grondig wilde herzien.
- Niemand die massamigratie als kernprobleem op de agenda zette, met concrete ombuigingen.
- Niemand die het EU-beleid fundamenteel ter discussie durfde te stellen.
Vier stemgeluiden die samen één boodschap afgaven: het blijft bij kleine stapjes en bijsturen. Geen scherpe keuzes, geen koerswijziging. Voor wie naar onderscheid zoekt, was dit debat een echo-kamer.
Wilders afwezig, maar overal voelbaar
Het paradoxale aan de avond: Wilders stond niet op het podium, maar zijn thema’s waren nooit ver weg. Veiligheid, migratie, zorg, wonen — bij elk onderwerp leek een onuitgesproken referentiepunt aanwezig. Toch waagde niemand zich aan het expliciet vertolken van het PVV-geluid.
- De deelnemers kozen voor vertrouwde terminologie, bestuurlijke nuance en technocratische oplossingen.
- De scherpe randen van het debat werden afgeslepen door coalitielogica en electorale voorzichtigheid.
- Het gevolg: een conversatie die veel woorden gebruikte, maar weinig spanning of richting bood.
Precies daardoor werkte Wilders’ afwezigheid versterkend. Zonder één interruptie of one-liner werd hij toch het referentiepunt: de man buiten het podium, maar midden in het gesprek.
Wat het midden niet benoemde
De kracht van een lijsttrekkersdebat is dat verschillen zichtbaar worden. De zwakte van dit debat was dat de belangrijkste scheidslijnen buiten beeld bleven. Juist de onderwerpen waarover de kiezer het meest verdeeld is, werden omzichtig benaderd. Dat voedt het idee dat het midden geen antwoorden heeft op de crises die voortduren.
- Asiel en migratie: veel over beheersing, nauwelijks over harde plafonds of structurele ombuigingen.
- Stikstof en landbouw: de uitvoering moet beter, maar het fundament blijft overeind.
- Europa: kritisch op tempo en aanpak, niet op bevoegdheden en grenzen.
- Wonen: meer bouwen en versnellen, maar zonder doorbraken in regels en prioritering.
Het resultaat was een debat dat de status quo bevestigde. Wie verandering zoekt, hoorde vooral variaties op hetzelfde thema: door met de lijn van de afgelopen jaren, maar dan met wat bijsturing en betere communicatie.
Het oordeel van Van den Noort in context
Rutger van den Noort vatte het hard samen: deze vier gaan geen enkel probleem oplossen. Het is een scherpe conclusie, maar ze resoneert met een breder ongenoegen dat al vijftien jaar groeit. Want als je inzoomt op de belangrijkste indicatoren, dan oogt de balans mager:
- De asielinstroom is toegenomen en opvang knelt door gebrek aan regie.
- De zorg kampt met personeelstekorten en oplopende wachtlijsten.
- De kosten van klimaat- en energietransitie drukken op huishoudens en bedrijven.
- De woningnood is verergerd, vooral voor starters en middeninkomens.
- Het vertrouwen in de politiek is gedaald, mede door dossiers als toeslagen en gaswinning.
En toch stonden precies die partijen — of hun fusies en opvolgers — weer centraal op het RTL-podium. Daarmee werd het debat onbedoeld een demonstratie van continuïteit: alsof het verschil vooral in de verpakking zit, niet in de inhoud.
Een debat als spiegel
De ironie van de avond is niet te missen. Een debat is bedoeld om te overtuigen, te contrasteren en te kiezen. Wat we zagen, was een spiegel: dit is het midden zoals het nu is — prudent, bestuurlijk, voorzichtig. Voor kiezers die radicale of scherpe keuzes verwachten, legde deze avond eerder de leegte bloot dan de inhoud.
Dat verklaart ook waarom Wilders, juist door weg te blijven, zichtbaar bleef. Zijn thema’s hangen boven de campagne. Zijn afwezigheid dwong de anderen niet tot scherper formuleren, maar tot terugvallen op beproefde clichés. En precies daar ontstond het vacuüm waarin hij kon winnen zonder te spreken.
Conclusie: afwezig en toch de winnaar
Er zijn avonden waarop stilte meer zegt dan duizend woorden. Dit was er zo een. Terwijl vier lijsttrekkers elkaar probeerden te overtroeven met nuance, maakte Geert Wilders – gedwongen door veiligheidszorgen – juist indruk door er niet te zijn. Van den Noort sloeg de spijker op de kop: in een debat dat de eenvormigheid van het midden blootlegde, was de afwezige de belangrijkste factor. Het zegt veel over de staat van de Nederlandse politiek anno 2025: de echte strijd gaat niet meer om wie het beste praat, maar om wie nog durft te breken met de gewoonte van kleine stapjes. Gisteravond was duidelijk wie daar het symbool van was.
