De schok kwam hard aan: Freek Rikkerink, bekend van het duo Suzan & Freek, heeft uitgezaaide longkanker. Dat werd onlangs bekendgemaakt en liet niet alleen fans, maar ook medische experts met vragen achter. Want hoe krijgt iemand van begin 30, zonder zichtbare klachten of een verleden als roker, zo’n zware diagnose?
Volgens de Belgische longarts en oncoloog Annelies Janssens is het uitzonderlijk, maar niet ongehoord. “We zien het vaker dan mensen denken, ook bij mensen die nooit een sigaret hebben aangeraakt,” vertelt ze.
Jong, fit en toch ongeneeslijk ziek
Het idee dat longkanker alleen voorkomt bij zware rokers van middelbare leeftijd klopt al lang niet meer. Hoewel die groep nog steeds het grootste risico loopt, komen er steeds meer meldingen van jonge patiënten die nooit gerookt hebben – en toch longkanker krijgen.
“Bij Freek kennen we de exacte details natuurlijk niet,” benadrukt Janssens. “Maar het profiel past bij een zeldzame maar reële groep patiënten die zonder duidelijk aanwijsbare reden ernstig ziek worden. Jonge mensen, vaak kerngezond, die ineens worden geconfronteerd met iets waar niemand rekening mee houdt.”
De stille groep: longkanker bij niet-rokers
Het beeld van de klassieke longkankerpatiënt is die van iemand die jarenlang rookte en uiteindelijk de rekening gepresenteerd krijgt. Maar er is ook een andere groep: mensen die nooit gerookt hebben en tóch ziek worden. Volgens cijfers is ongeveer 1 op de 10 longkankerpatiënten een niet-roker. En dat aandeel lijkt langzaam toe te nemen.
Vaak gaat het om zeldzamere vormen van longkanker, die genetisch of door omgevingsfactoren ontstaan. “We zoeken in zulke gevallen altijd naar genetische mutaties in de tumor,” zegt Janssens. “Soms vinden we dan een mutatie die goed te behandelen is met doelgerichte therapie. Maar zelfs dan blijft het een bittere diagnose.”
Wat veroorzaakt het dan, als het geen rook is?
Een eenduidig antwoord is er niet. “Bij jonge niet-rokers is er meestal geen duidelijke oorzaak,” aldus Janssens. “We denken aan genetische aanleg, luchtvervuiling, of simpelweg domme pech. Maar bewijs is er nauwelijks. We ademen tenslotte allemaal dezelfde lucht in, maar de meesten krijgen het niet.”
Ze verwijst naar de geschiedenis. In de jaren ’20 van de vorige eeuw werd longkanker nog als een zeldzaamheid gezien. Pas na de massale opkomst van de sigaret na de Tweede Wereldoorlog schoten de cijfers omhoog. “Dat verband is glashelder. Maar dat verklaart niet waarom mensen zoals Freek nu ziek worden.”
In Azië worden er trouwens relatief meer gevallen van longkanker bij niet-rokers vastgesteld dan in Europa. Daar zouden genetische factoren mogelijk een grotere rol spelen. Toch blijft het grotendeels gissen.
Symptomen komen vaak te laat
Een van de problemen bij longkanker is dat het vaak pas wordt ontdekt als het al te laat is. De longen zelf bevatten nauwelijks pijnsensoren. Je merkt dus zelden direct dat er iets mis is. Mensen komen vaak pas bij de arts als er uitzaaiingen zijn – en die uiten zich op hele andere plekken.
“Het begint soms met rugklachten, of onverklaarbare pijn in de botten,” legt Janssens uit. “Dan wordt er een scan gemaakt en zie je plots dat het foute boel is.” In andere gevallen ontstaat er verwarring met een longontsteking. Of iemand krijgt epileptische aanvallen door hersenuitzaaiingen.
Dat maakt de diagnose extra onverwacht, zeker bij jonge mensen. “Je denkt dan aan stress, overbelasting, misschien een sportblessure – maar geen kanker,” zegt Janssens. “En dat is precies wat het zo verraderlijk maakt.”
Wat zijn de vooruitzichten bij uitgezaaide longkanker?
De prognose bij uitgezaaide longkanker is helaas niet rooskleurig. Bij rokers ligt de gemiddelde overleving na de diagnose rond de vijftien maanden. Maar bij mensen die nooit gerookt hebben, is dat iets gunstiger: gemiddeld twee tot drie jaar. Al zijn er ook uitschieters.
“Het hangt af van welke mutatie we vinden, hoe snel de kanker zich ontwikkelt en hoe goed iemand reageert op de behandeling,” legt Janssens uit. “Soms werkt gerichte medicatie verrassend goed. Ik behandel een vrouw die al vijf jaar leeft met uitgezaaide longkanker, dankzij een tablet die dagelijks haar ziekte afremt. Maar ik heb ook patiënten verloren binnen het jaar. Je weet het nooit.”
Doelgerichte therapie, immunotherapie en chemotherapie kunnen de ziekte soms flink afremmen. Maar genezing is zeldzaam als de kanker al is uitgezaaid.
Vroeger opsporen? Liever niet bij iedereen
Zou je dan niet beter iedereen screenen, ook niet-rokers? “Nee,” zegt Janssens resoluut. “Bij mensen zonder risicofactoren levert dat te weinig op. Je zou ontzettend veel scans moeten maken om één geval te vinden. En die straling is niet zonder risico’s. Screening doen we alleen bij mensen met een langdurig rookverleden, omdat daar de kans veel hoger ligt.”
Dat betekent dus dat jonge, ogenschijnlijk gezonde mensen als Freek pas ontdekt worden als het eigenlijk al te laat is.
Een harde wake-up call
De situatie van Freek laat zien dat zelfs mensen die gezond leven, geen sigaret aanraken en nooit ergens last van hadden, plotseling in een nachtmerrie kunnen belanden. “Het is gewoon wrang,” zegt Janssens. “Iemand van begin 30 hoort niet te vechten tegen uitgezaaide longkanker. Maar het gebeurt.”
Ze benadrukt dat bewustzijn belangrijk is. Niet alleen bij artsen, maar ook bij het grote publiek. “We moeten leren dat ziekte niet altijd logisch is. Soms heb je gewoon vreselijke pech. En dat maakt het des te belangrijker om goed naar je lichaam te luisteren – en bij twijfel, toch even naar de dokter te gaan.”
Laat op Facebook weten wat jij denkt over de situatie van Freek – en of je iemand kent die jong ziek werd zonder duidelijke oorzaak. Delen helpt het gesprek op gang te brengen.
