In de nieuwste aflevering van Dwarsnieuws met Marianne Zwagerman schetst opiniepeiler Maurice de Hond een scenario dat de kaarten in Den Haag opnieuw kan schudden. Volgens zijn meest recente peiling staat de PVV van Geert Wilders virtueel op 28 zetels en is daarmee de grootste. Maar De Hond ziet tegelijk een duidelijke mogelijkheid dat de partij richting de verkiezingen van 29 oktober terugzakt naar ongeveer 25 zetels of minder. In dat geval, zo stelt hij, neemt de kans aanzienlijk toe op een middenkabinet onder aanvoering van D66 en het CDA, met VVD, BBB en JA21 als aanvullers. Het gevolg: geen rechtse doorbraak, maar een vernieuwde greep naar de macht door het bestaande bestel, met de PVV aan de zijlijn.
Pvv als zwaartepunt, maar de rest sluit de rijen
De Hond ziet hoe de PVV op dit moment de agenda overheerst. Thema’s als migratie, nationale identiteit en vertrouwen in de politiek worden door Wilders en zijn achterban met kracht geladen. Toch verwacht hij dat andere partijen intern afspraken zullen maken om de PVV buiten de formatie te houden, ook als de partij als grootste eindigt. In dat beeld nemen D66 en CDA de regie over, sluit de VVD aan voor de uitstraling van stabiliteit, en zorgen BBB en JA21 voor het ‘rechtse randje’ dat de coalitie naar buiten toe moet balanceren. De essentie blijft echter dat de PVV wordt uitgesloten zodra de formatie begint.
Dat scenario wordt volgens De Hond reëel zodra de PVV een paar virtuele zetels prijsgeeft. De optelsom is dan snel gemaakt: het politieke centrum organiseert zich, trekt de lijnen, en presenteert een ‘breed middenkabinet’ dat in de praktijk het status quo-bestuur voortzet.
Het scenario achter de peilingcijfers
De sleutel ligt bij de bandbreedte tussen 28 en circa 25 zetels. Bij 28 is de PVV onmiskenbaar het zwaartepunt van het verkiezingsveld. Maar als de partij richting 25 zakt, wordt er onderhandelingsruimte zichtbaar voor partijen die Wilders al jaren uitsluiten. De Hond acht zo’n terugval goed mogelijk, mede door keuzes in de campagne. Het overslaan van grote debatten – zoals het RTL-debat – kan twijfelende kiezers weghouden of naar concurrenten sturen. En zodra de marge krimpt, groeit de bereidheid bij traditionele bestuurspartijen om elkaar vast te houden en de PVV buiten te sluiten.
Het is een mechaniek dat we de afgelopen kabinetsformaties vaker hebben gezien: niet de grootste partij, maar de handigste coalitiebouwer bepaalt wie er mag aanschuiven. De Hond voorspelt dan ook geen aardverschuiving bij de uitslag, maar vooral een herschikking die de bestaande machtsstructuur in stand houdt.
Een kartel in nieuwe verpakking
Op papier oogt zo’n coalitie gematigd en evenwichtig. In de praktijk, zo klinkt de analyse, is het vooral een doorstart van het oude systeem. D66, VVD en CDA zijn de partijen die de afgelopen jaren de koers bepaalden op dossiers als asiel en migratie, woningmarkt, klimaat en Europese integratie. BBB en JA21 kunnen het geheel een fris jasje geven, maar de kern van het beleid verandert niet wezenlijk: meer Europese afstemming, verdergaande klimaatwetgeving, geen scherpe breuk in migratie, en compromissen die voor kiezers vaak vaag of afstandelijk aanvoelen.
Dat verklaart volgens De Hond waarom het vertrouwen in ‘de politiek’ onder brede lagen van de bevolking fragiel is. Kiezers herkennen patronen: nieuwe namen, vergelijkbaar beleid. Een ‘middenkabinet’ klinkt bestuurlijk comfortabel, maar wordt door critici gezien als een consolidatie van macht waarin electorale signalen worden afgezwakt.
Geen aardverschuiving, maar herschikking van macht
De kern van De Honds lezing is dat de machtsbalans inhoudelijk weinig verschuift, zelfs als de PVV winst boekt. Zolang een meerderheid van partijen elkaar de hand reikt met het expliciete doel Wilders te mijden, blijft de beleidsrichting in grote lijnen overeind. Dat is minder een oordeel over de peilingen dan over de formatiepraktijk: de namen kunnen wisselen, de uitkomsten blijven bekend.
Daarmee wordt de vorm belangrijker dan de verkiezingsuitslag zelf. Wie de grootste wordt, is één; wie samen een coalitie kan kneden, is twee. In dat krachtenveld hebben uitgesloten partijen in de formatie een achterstand, ongeacht hun verkiezingsresultaat.
Coalitie-ambitie versus de kiezer
Critici spreken in dit verband van een democratisch spanningsveld. Zij stellen dat een meerderheid van de bevolking strenger migratiebeleid, minder Brusselse bemoeienis en een rem op klimaatdwang wil. Maar in een breed midden wordt volgens deze redenering elk groot thema teruggebracht tot bestuurlijke compromissen die voor veel kiezers weinig voelbaar verschil maken. De vraag rijst dan: waar blijft de effectiviteit van de stem als uitgesproken winnaars niet welkom zijn aan de onderhandelingstafel?
De Hond benadrukt dat Wilders zelfs bij een overwinning waarschijnlijk stuit op een gesloten front van CDA, D66 en VVD. De uitsluiting is publiek en hard; de politieke handelingsvrijheid van de PVV is daarmee beperkt voordat de formatie begint. Dat maakt de formatiepuzzel overzichtelijk voor het midden, maar wringt voor kiezers die een koerswijziging verwachten.
De echte scheidslijn
Volgens deze analyse loopt de breuklijn in de Nederlandse politiek niet langer klassiek tussen links en rechts. De tegenstelling is tussen het verlangen van kiezers naar tastbare verandering en een gevestigde orde die inzet op continuïteit. Of de PVV eindigt op 28 of op 25 zetels, wordt daardoor secundair. De doorslag valt in de formatiekamer, waar de bereidheid om elkaar te vinden groter lijkt dan de wil om het electoraat te verrassen met koerswijzigingen.
Mocht het middenkabinet werkelijkheid worden, dan is de conclusie van critici helder: het systeem heeft zichzelf opnieuw uitgevonden, maar de onderliggende richting blijft hetzelfde. Voor wie op verandering stuurde, zal dat voelen als uitstel, geen afstel.
Wat dit betekent richting 29 oktober
Met de verkiezingsdag in zicht draait het om twee vragen. Eén: kan de PVV het momentum vasthouden door zichtbaar te zijn in debatten en media, of sijpelen er toch zetels weg richting partijen die wel mee mogen regeren? Twee: hoe vast is de bereidheid van D66, CDA en VVD om de rijen te sluiten wanneer de druk van de kiezer toeneemt?
De komende weken worden daarmee bepalend. De debatten, laatste peilingen en de toon van de campagne kunnen de marge tussen 28 en 25 zetels maken of breken. Maar zelfs dan blijft De Honds kernverwachting overeind: de echte strijd volgt na het tellen, wanneer coalitiepartners elkaar zoeken en de lijnen voor het nieuwe kabinet worden uitgezet. Wie dan de regie pakt, bepaalt of deze verkiezingen een breuk markeren of een herhaling in nieuwe vorm.
Samengevat: de PVV is nu het zwaartepunt in de peilingen, maar een terugval kan de deur openen voor een breed middenkabinet onder D66 en CDA, met VVD, BBB en JA21. De toon is vriendelijker, de verpakking nieuwer, maar de beleidsrichting waarschijnlijk vertrouwd. Of dat recht doet aan de wens van de kiezer, zal niet in de stembus, maar aan de formatietafel blijken.
