Het volgende kabinet zal direct bij aantreden met de botte bijl aan de slag moeten. Dat stellen topambtenaren en financiële experts in de zogeheten Studiegroep Begrotingsruimte. Volgens hun berekeningen moet er structureel 7 miljard euro per jaar worden bezuinigd of via extra belastingen worden opgehaald. De reden? De vergrijzing drukt steeds zwaarder op de staatskas en maakt het financiële plaatje op de lange termijn onhoudbaar.
Vergrijzing drijft kosten omhoog
Voorzitter van de studiegroep, Bas van den Dungen, maakt zich geen illusies: “De grootste opgave is het opvangen van de vergrijzing.” Omdat Nederlanders steeds ouder worden, nemen de kosten voor zorg en ouderdomsvoorzieningen als de AOW fors toe. Die ontwikkeling zet de overheidsfinanciën onder grote druk, zeker nu het tempo waarin de bevolking vergrijst sneller toeneemt dan waarop het belastinggeld binnenkomt.
En dan hebben de experts het nog niet eens over de nieuwe NAVO-verplichtingen: Nederland moet voortaan 2 procent van het bruto binnenlands product aan defensie uitgeven. Die extra miljarden zijn in de huidige analyse nog niet meegerekend, maar vormen straks een flinke post bovenop de al geplande bezuinigingen.
Slecht nieuws voor verkiezingsprogramma’s
De timing van het advies is pijnlijk voor politieke partijen. In aanloop naar de verkiezingen van oktober zijn partijen druk bezig met hun verkiezingsprogramma’s. Maar ruimte voor nieuwe beloften is er nauwelijks. In plaats van geld uitgeven aan mooie plannen, wordt het vooral een strijd om pijnlijke keuzes te verpakken in draaglijke taal.
Demissionair minister van Financiën Marnix van Rij (Heinen) roept politieke partijen op om hun programma’s te laten doorrekenen door het Centraal Planbureau. “Als je niks doet, schuif je de rekening door. Dan zit de generatie na jou met de gebakken peren,” aldus Van Rij. Hij vindt dat partijen hun financiële keuzes moeten onderbouwen, ook als dat pijnlijk is. “Dan moet je met de billen bloot.”
Meevaller in vergelijking met vorige keer
Hoewel 7 miljard per jaar een fors bedrag lijkt, valt het volgens ingewijden in Den Haag relatief mee. Bij het vorige verkiezingsadvies, vier jaar geleden, moest er nog 17 miljard euro per jaar worden gevonden. De economie is inmiddels verbeterd en het huidige kabinet hield zich grotendeels aan de begrotingsregels – dat helpt, aldus Van den Dungen.
Toch is de uitdaging nog steeds enorm. Want naast vergrijzing en defensie staan ook investeringen op het gebied van klimaat, stikstof en woningbouw op de agenda. Die kosten zijn nu nog niet meegenomen in het officiële plaatje, maar zodra de plannen concreet worden, volgt er onherroepelijk een kostenplaatje.
“Niet alles kan tegelijk”
De boodschap van de studiegroep is helder: niet alles kan tegelijk. Zeker op korte termijn zullen er keuzes gemaakt moeten worden. Bas van den Dungen: “Zonder bijsturing zijn de overheidsfinanciën op de lange termijn onhoudbaar.” Daarmee doelt hij onder meer op de stijgende kosten van de zorg, AOW en andere sociale uitgaven.
Volgens de groep moeten er dus ‘hervormingen’ komen, zeker in wat zij noemen ‘vergrijzingsgevoelige uitgaven’. In Haagse termen betekent dat vrijwel altijd: bezuinigingen. En hoewel daar zelden iemand campagne mee wil voeren, zullen partijen er niet aan ontkomen. Want wie de hand op de knip houdt in zorg en pensioenen, kan elders misschien wel wél investeren.
Bezuinigen of belastingen verhogen?
De studiegroep noemt twee opties om het financiële gat te dichten: bezuinigen of belastingen verhogen. Beide zijn gevoelig. De zorg en AOW zijn politiek explosieve dossiers waar elke aanpassing direct leidt tot felle reacties van oppositiepartijen en belangenorganisaties. Hogere belastingen zijn evenmin populair, zeker niet in een tijd waarin de koopkracht toch al onder druk staat.
En dan is er nog het Europese perspectief. Door de oplopende kosten voldoet Nederland momenteel niet aan de Europese begrotingsnormen. Dat is vooral een papieren realiteit zolang de EU geen sancties oplegt, maar het is ook een teken aan de wand dat het financieel beleid in Den Haag opnieuw richting herstel moet.
Kiezers krijgen harde waarheid te horen
Voor de kiezer wordt dit verkiezingsjaar anders dan anders. In plaats van ronkende beloftes over nieuwe koopkrachtmaatregelen, lagere zorgpremies of gratis kinderopvang, zullen partijen zich moeten uitspreken over hoe ze gaan bezuinigen of welke belastingen ze willen verhogen.
En dat betekent dat de financiële werkelijkheid van Nederland de verkiezingscampagne gaat domineren. Waar kunnen we op besparen? Welke sectoren moeten het met minder doen? En welke belastingbetaler draait uiteindelijk op voor de gaten in de begroting?
De komende maanden zullen duidelijk maken wie de moed heeft om eerlijk te zijn, en wie het liever onder het tapijt veegt tot ná de verkiezingen.
Wat vind jij: moeten we bezuinigen op zorg en AOW, of juist belastingen verhogen? Laat je mening horen op onze Facebookpagina!
