Vicepremier Mona Keijzer (BBB) zette in een optreden bij Ongehoord Nieuws de toon voor een nieuw debat over de Spreidingswet. Volgens haar dreigt Nederland “één groot AZC” te worden als de wet, die gemeenten verplicht een aandeel in de opvang van asielzoekers te leveren, in stand blijft. Keijzer wil dat de wet zo snel mogelijk van tafel gaat en waarschuwde dat dit na komende verkiezingen lastiger kan worden als andere partijen de wet willen behouden of uitbreiden.
Wat houdt de spreidingswet in?
De Spreidingswet is ontworpen om de opvang van asielzoekers evenwichtiger over het land te verdelen. Gemeenten krijgen een verplichting om, op basis van criteria als inwoneraantal en draagkracht, een aantal opvangplekken te realiseren. Het idee is dat daarmee de druk op crisislocaties afneemt en er minder noodopvang in sporthallen of tentenkampen nodig is. De wet werd ingediend door het vorige kabinet en beoogt méér voorspelbaarheid, minder ad-hocbesluiten en meer solidariteit tussen gemeenten.
De uitvoering verloopt via afspraken tussen Rijk, provincies en gemeenten. Als een gemeente structureel achterblijft, kunnen er bestuursrechtelijke stappen volgen. Voorstanders benadrukken dat de wet ook geld en ondersteuning meebrengt om opvang fatsoenlijk te organiseren, inclusief mogelijkheden voor spreiding naar kleinere, beheersbare locaties.
Waarom Keijzer de alarmbel luidt
Keijzer bekritiseert vooral de dwangcomponent. Volgens haar ondermijnt de wet de lokale democratie doordat gemeentebesturen en inwoners onvoldoende invloed hebben op de schaal en timing van opvang. Ze waarschuwt voor cumulatieve effecten: schaarste op de woningmarkt, druk op voorzieningen en het verlies aan lokaal draagvlak wanneer besluiten “van bovenaf” worden opgelegd. “Ik wil van de Spreidingswet af,” zei ze, en ze voegde daaraan toe dat dit na verkiezingen een stuk moeilijker kan worden als partijen die voorstander zijn van de wet een meerderheid vormen.
In de praktijk wijst Keijzer op situaties waar sporthallen, voormalige zorglocaties of schoolgebouwen tijdelijk zijn omgebouwd tot opvang. Volgens haar leidt dit tot frustratie bij bewoners, zeker waar starterswoningen schaars zijn en de ruimte beperkt is. Haar betoog past in een bredere kritiek op migratie- en asielbeleid: minder instroom, meer controle en meer zeggenschap voor gemeenten en omwonenden.
Politieke verhoudingen en mogelijke scenario’s
In Den Haag tekent zich een duidelijke scheidslijn af. Partijen die inzetten op strakkere migratieregels en meer lokale keuzevrijheid pleiten voor afschaffing van de Spreidingswet of in elk geval voor vergaande aanpassingen. Andere partijen benadrukken juist dat zonder een wettelijke basis de druk op enkele gemeenten en op crisisvoorzieningen te groot blijft. In dat laatste scenario blijft Ter Apel symbool staan voor overspoelde opvang, met alle gevolgen voor leefbaarheid en veiligheid.
Keijzers waarschuwing raakt aan de politieke realiteit: de positie van de wet hangt af van meerderheden in Tweede en Eerste Kamer. Een eventuele afschaffing of verzwaring vereist een nieuw wetsproces, inclusief transitietraject voor lopende contracten en locaties. Wie na de verkiezingen de formatie aanvoert, bepaalt daarmee ook de koers: behoud, aanpassing of intrekking van de wet.
De praktijk in gemeenten en regio’s
In gemeenten verschilt de ervaring sterk. Er zijn plaatsen waar de opvang relatief kleinschalig en goed ingebed is, met intensieve begeleiding en afspraken met zorg, onderwijs en sport. Elders leidt opschaling tot spanningen, bijvoorbeeld als voorzieningen al onder druk staan of als beloftes over doorlooptijden niet worden nagekomen. Lokale bestuurders vragen om maatwerk, duidelijke termijnen en voldoende middelen om draagvlak te onderhouden.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) dringt al langer aan op voorspelbaarheid, financiering en tijdige afstemming. Voorstanders van de Spreidingswet stellen dat juist een wettelijk kader de willekeur en de crisismodus doorbreekt. Critici, onder wie Keijzer, vinden dat het mes snijdt aan de verkeerde kant: minder instroom en betere doorstroom zouden voorrang moeten krijgen op kwantitatieve plaatsingsdoelen.
Juridische en praktische haken en ogen bij afschaffing
Mocht het kabinet de wet willen intrekken, dan is een overgangsregeling onvermijdelijk. Het COA heeft meerjarige afspraken met gemeenten en vastgoedeigenaren; ook personeel en voorzieningen zijn daarop ingericht. Het beëindigen of afbouwen van locaties kost tijd en geld en vergt een alternatief om te voorkomen dat de keten opnieuw in een crisissituatie belandt. Zonder plan voor instroombeperking, versnelling van asielprocedures en extra doorstroom naar reguliere huisvesting, dreigt het schuiven met tekorten.
Daartegenover staat dat aanpassingen binnen de bestaande wet ook mogelijk zijn, zoals het differentiëren naar gemeentelijke draagkracht, het borgen van omwonendenparticipatie of het vastleggen van maxima per kern. Voor Keijzer is echter de kern van het probleem de wettelijke verplichting zelf, die volgens haar botst met lokaal eigenaarschap.
Tegenargumenten van voorstanders
Voorstanders van de Spreidingswet wijzen op drie punten. Ten eerste: solidariteit. Gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voorkomt dat enkele gemeenten of regio’s structureel de zwaarste lasten dragen. Ten tweede: voorspelbaarheid. Een wettelijke verdeling maakt langetermijnplanning mogelijk en vermindert dure noodoplossingen. Ten derde: rechtsstatelijkheid. Een ordelijk systeem met fatsoenlijke opvang past binnen nationale en internationale verplichtingen en voorkomt mensonwaardige situaties in de keten.
Zij benadrukken bovendien dat de wet niet blind is voor lokale omstandigheden: de verdelingssleutel en de mogelijkheid om in regionaal overleg te ruilen of te faseren, moeten maatwerk mogelijk maken. Waar het spaak loopt, is vaak niet de letter van de wet het probleem, maar de krapte op de woningmarkt en de capaciteit van de uitvoering, zo luidt het tegenverhaal.
Wat betekent dit voor bewoners en bestuurders?
Voor inwoners blijft zicht op planvorming en communicatie doorslaggevend. Transparante besluitvorming, kleinschalige opvang waar mogelijk en zichtbare begeleiding helpen draagvlak te behouden. Gemeenten zullen, zolang de wet geldt, moeten leveren, maar kunnen het verschil maken met zorgvuldige locatiekeuzes en heldere randvoorwaarden. Mocht de wet veranderen, dan blijven de kernvragen dezelfde: hoe voorkom je crisisopvang, hoe verdeel je de lasten eerlijk en hoe houd je grip op instroom en doorstroom?
Politiek gezien draait het de komende maanden om meerderheden en timing. Komt er een wetsvoorstel tot afschaffing, dan volgen consultatie, Kamerdossiers en debat in beide Kamers. Wordt de huidige wet behouden, dan ligt aanscherping van toezicht en uitvoering voor de hand, juist om het aantal noodlocaties terug te dringen. In beide gevallen is de samenhang met migratieafspraken, Europese regelgeving en de woningbouwopgave bepalend voor het resultaat op straatniveau.
Conclusie
Mona Keijzer geeft met haar optreden een duidelijk signaal: de Spreidingswet staat opnieuw ter discussie. Haar kernpunten zijn lokale zeggenschap, draagvlak en de wens om dwang uit het systeem te halen. Voorstanders van de wet houden vast aan solidariteit, voorspelbaarheid en het voorkomen van terugkerende opvangcrises. De komende politieke keuzes bepalen of de wet blijft, wijzigt of verdwijnt. Intussen blijft de praktische opgave dezelfde: eerlijke verdeling, beheersbare opvang en zicht op structurele oplossingen, zodat noodscenario’s de uitzondering blijven en niet de regel.
